Malgraŭ ĉio ni povas esperi, ke en pli-malpli longa tempo post kelkaj generacioj, la racieca tendenco superregos en la cerbo de multaj milionoj da homoj kaj tiam rilate al la lingva problemo, ili alprenos la racian solvon, kiun proponas la esp-istoj.
Kiel povus nuntempe progresi rapide nia movado, kiam lingvistoj, fakuloj, ankorau skribas dikajn librojn, por "pruvi, ke artefarita lingvo estas kimera afero? Ni ĉiuj tamen scias, ne spekulative sed laŭsperte, ke tia sciencula, sed ne scienca aserto estas ega sensencaĵo.
Sed tio ne signifas, ke tiuj lingvistoj ĉiel eraras en siaj fakaj studoj. Ekz-e, mi tute samopinias kiel ili, kiam ili diras, "ke lingvo fidele spegulas la apartan karakteron de l' popolo, kiu ĝin parolas, kaj aliflanke, ke ĝi reagas laŭ decidiga maniero sur la malvolviĝon de la spirito de tiu popolo".
Estimataj gesamideanoj, mi deziregas, ke tiu aŭtoritata diro engravuriĝu en la cerbo de ĉiuj esperantistoj; mi ŝatus ke ĉiu el ili spertu mem per sia propra eksperimento la pravon de tiu aserto.
Kompreneble, tian eksperimenton povas fari nur ĝismedolaj esp-istoj, t.e. homoj, kiuj praktikadas nian lingvon ĉiutage, kaj ne simplaj diletantoj. Almenaŭ mi mem povis konstati, ke la praktikado de la sennacieca lingvo kondukis min al klara kompreno pri problemoj, kiuj neniam ricevos taŭgan solvon, ĝis Esperantio estos fariĝinta jura konkretaĵo. Se Hitler estus praktikinta esp-on, ekde sia junaĝo, mi asertas, ke li ne estus Hitler… Kaj se Ĉeŭrĉil ne estus konvinkita, ke la angla lingvo devas fariĝi la mondlingvo, kaj ke ĉiuj popoloj devas esti pli-malpli dominionoj de la anglolingvaj ŝtatoj, t.e. Britio kaj Usono, li ankaŭ ne estus… Ĉeŭrĉil.
La francoj ankaŭ iam pensis, ke ilia lingvo fariĝos internacia; ĝis antaŭ duonjarcento la francan lingvon ja uzis ĉiuj diplomatoj kaj nur la franca teksto de la kontraktoj inter nacioj havis juran valoron. Forpasis tiu tempo!…
Dume, en Ĉinio kaj Japanio oni lernas kaj praktikas esp-on. Tie aperas esp-aj gazetoj kaj libroj; embrie vivas nia afero ĉe la flavhaŭtaj popoloj, kiuj en la estonto ludos pli kaj pli gravan rolon en mondpolitiko… Ŝajnas al mi tute racie pensi, ke tiuj popoloj iam rifuzos akcepti eŭropan lingvon nacian, kaj alprenos la racian esp-on sennaciecan.
Kiel mi diris komence, se ne mankas malkuraĝigaj motivoj, ankoraŭ ekzistas aliaj, esperigaj. Mi pensas, ke pesi-
