3. La kanonoj ne havis kiel celon malaperigi la feŭdan reĝimon; tamen ilia uzado havis tiun rezulton, tial ke la fortikaj kasteloj de l’ feŭdaj nobeloj ne povis rezisti kontraŭ kanonado.
Similan rolon ludas aeroplanoj kaj esp-o rilate al la naciaj reĝimoj.
4. Naciista esp-isto aspektas antaŭ miaj okuloj kiel kuracisto, kiu receptus malbonefikan medikamenton por paciento.
5. Estas malprudente eldiri tiajn ideojn, sendube pensos kelkaj legantoj. Eble!… Tamen oni bonvolu prikonsideri jenajn faktojn: 1) la granda publiko indiferentas al nia afero; 2) la personoj varbitaj nur pro pure lingva motivo ĝenerale ne restas ligitaj al la movado, tial ke baldaŭ ili spertas, ke per esp-o oni ne povas akiri materian profiton; 3) restas fidelaj kaj estas agemaj nur tiuj, kiujn kvazaŭ infektis la "interna ideo" Zamenhofa.
Nu, estis tiu internideismo, kiu savis esp-on en kriza tempo. Oni ja neniam devas forgesi, ke la aŭtoro de ido, De Bofron, estis unu el la unuaj, kiuj malaprobegis tiun Zamenhofan koncepton. Kaj esp-o venkis ne pro sia supereco, sed tial ke jam ekzistis sufiĉe forta kerno el pioniroj, kiuj, pli-malpli konscie, estis ligitaj kaj inspiritaj de la menciita ismo.
6. Ni ne ĵetu perlojn antaŭ porkojn. La interideismo ne taŭgas por la popolamaso kaj mi ne volus eldiri miajn pensojn en nacia lingvo.
Sed ekzistas malgrandaj rondoj, kiuj povas facile akcepti la latentan enhavon de sennacia lingvo, tial ke ili havas similan idealon al tiu de nia Majstro, kaj kiuj bedaŭrinde ankoraŭ ne komprenis, ke por labori efike al la tutmonda interfratiĝo necesas unue fordetrui la lingvajn barojn.
7. Antaŭ konservativa publiko oni ne mensogas, dirante, ke esp-o estas absolute neŭtrala, ke ĝi povas esti utiligata por bonaj aŭ malbonaj celoj.
Tiu aserto tamen neniel signifas, ke la praktikado de sennacia lingvo inter malsamnacianoj ne difektos ĉe ili la naciecan senton.
8. Alkoholo estas senefika – neŭtrala – kiam ĝi restas en botelo kaj tamen konservas sian ebriigecon.
Kiu lernis esp-on kaj ne praktikas ĝin, tiu iel similas
