Maria/Ĉapitro LVIII

by Jorge Isaacs

Ĉapitro LVII

Indekso : Maria de Jorge Isaacs Tradukita de Andrés Turrisi, Detlef Karthaus kaj Ruben' Torres Ĉapitro LVIII

Ĉapitro LIX

Tradukata ekde 2005.

LVIII

Lorenzo me llamó a la madrugada: vio mi reloj y eran las tres. A favor de la luna, la noche parecía un día opaco. A las cuatro, encomendados a la Virgen en las despedidas de Bibiano y de su hija, nos embarcamos.

Laŭrenco vokis min je la tagiĝo: li rigardis mian horloĝon kaj estis la tria. Danke al la luno, la nokto ŝajnis opaka tago.

—Aquí canta la verrugosa, compae, —dijo Laureán a Cortico luego que hubimos navegado un corto trecho—; saque afuerita, no vaya a tá armaa.

—Jen kantas la mult-veruka, kamarado, —diris Laŭreano al Kortiko post kiam ni estis navigantaj mallongan distancon—; direktu la boaton iom eksteren, kaze ke tiu estu preparita por ataki.

Todo el peligro para mí era que la víbora se entrase a la canoa, pues estaba defendido por el techo del rancho; pero agarrado por ella alguno de los bogas, el naufragio era probable.

La tuta danĝero por mi estis ke la serpento eniru en la kanuon, ĉar mi estis protektata de la tegmento de la ŝedo; sed se unu el la remistoj estus kaptita de ĝi, la ŝip-drono estis probabla.

Pasamos felizmente; mas, la verdad sea dicha, ninguno tranquilo.

Ni pasis sukcese; sed, diratu la vero, neniu el ni trankvile.

El almuerzo de aquel día fue copia del anterior, salvo el aumento del tapado que Gregorio había prometido, potaje que preparó haciendo un hoyo en la playa, y una vez depositado en él, envuelto en hojas de biao1, la carne, plátanos y demás que debían componer el cocido, lo cubrió con tierra y en­cima de todo encendió un fogón.

La lunĉo de tiu tago estis kopio de la antaŭa, escepte de la pliigo de la tapado (litere, envolvitaĵo), kiun Gregoro estis promesinta, kuiraĵo kiun li preparis farante truon en la plaĝo, kaj metinte en ĝin, envolvitaj en folioj de biao2, la viandon, la bananojn kaj ceterajn ingrediencojn kiuj devis konsistigi la kuiraĵon, kovris ĝin per tero kaj sur ĉio fajrigis fajrujon.

Era increíble que la navegación fuese más penosa en adelante que la que habíamos hecho hasta allí; pero lo fue: en el Dagua es donde con toda pro­piedad puede decirse que no hay imposibles.

Estis nekredebla ke la navigado estu pli peniga de nun ol tiu kiun ni estis farinta ĝis tie; sed tia ĝi estis: estas precize sur la Dagva kie ĝuste oni povas diri ke ne ekzistas neeblaĵoj.

A las dos de la tarde, hora en que tomábamos dulce en un remanso, Lau­rean lo rehusó, y se internó en el bosque algunos pasos para regresar tra­yendo unas hojas: después de estregarlas en un mate lleno de agua, hasta que el líquido se tiñó de verde, coló éste en la copa de su sombrero y se lo tomó. Era zumo de hoja hedionda, único antídoto contra las fiebres, temi­bles en la Costa y en aquellas riberas, que reconocen como eficaz los negros.

Je la dua posttagmeze, dum ni gustumadis dolĉaĵon en iu fludormejo, Laŭreano ĝin rifuzis, kaj enprofundiĝis kelkajn paŝojn en la arbaron por tuj reveni portante kelkajn foliojn: post froti ilin en iu seka kalabaso plena de akvo, ĝis la likvido fariĝis verda, ĝin filtris en la korpo de sia ĉapelo kaj ĝin trinkis. Ĝi estis suko de fetora folio, nura antidoto kontraŭ la febroj, timindaj ĉe la marbordo kaj ĉe tiuj riverbordoj, kiun la nigruloj taksas kiel efikajn.

Las palancas, que cuando se baja el río sirven mil veces para evitar un estrellamiento general, son menos útiles para subirlos. Desde Fleco, a cada paso caían al agua Gregorio y Laureán, siempre después del consabido golpe de aviso, y entonces el primero cabestreaba la canoa asiéndola por el galindro3, mientras el compañero la impulsaba por la popa. Así se subían los chorros o cabezones inevitables; pero para librarse de los más furiosos había pequeños caños llamados arrastraderos, practicados en las playas, y más o menos escasos de agua, por los cuales subía la canoa rozando con el casco los guijarros del cauce y balanceándose algunas veces sobre las rocas más salientes.

La stangoj, kiuj subirante la riveron mil fojojn utilas por eviti ĝeneralan frakason, malpli utilas por suriri ĝin. Ek de Fleko, ĉiupaŝe faladis en la akvon Gregoro kaj Laŭreano, ĉiam post la kutima averto-frapo, kaj tiam la unua bridadis la kanuon ekkaptante ĝin per la galindro4, dum la kamarado ĝin puŝadis ĉe la pobo. Tiamaniere oni supreniradis la ŝprucojn aŭ akvo-kirlojn neeviteblajn; sed por liberiĝi de la plej furiozaj haveblis malgrandaj kanaloj diritaj trenejoj, faritaj sur la plaĝoj, kaj pli malpli mankaj je akvo, laŭlonge de kiuj supreniris la kanuo tuŝante per la suba korpo la bul-ŝtonojn de la fluejo kaj kelkfoje balanciĝante sur la pli elstaraj rokoj.

Los botaderos empeoraron de condición por la tarde: como fuesen más y más descolgadas las corrientes a medida que nos acercábamos al Saltico, los bogas al cambiar de orilla, impulsaban simultáneamente la canoa subiendo al mismo tiempo de un salto sobre ella, para empuñar las palancas; y aban­donándolas en el instante, una vez atravesado el río, impedían que nos arre­batara el raudal, enfurecido por haber dejado escapar una presa ya suya. Des­pués de cada lance de esta especie, se hacía necesario arrojar de la canoa el agua que había entrado, operación que ejecutaban los bogas instantánea­mente amagando dar un paso y volviendo a traer el pie avanzado hacia el firme, con lo cual salían de en medio de éstos plumadas de agua5. Tales evo­luciones y portentos gimnásticos asombraban ejecutados por Laureán, aunque él, por su estatura, con ceñirse una guirnalda de pámpanos, habría podido pasar por el dios del río; pero hechos por Gregorio, quien salvo su cara risueña siempre, parecía representar la figura recortada de su compañero, con sus piernas que formaban al andar casi una o, y cuyos pies encorvados hacia dentro eran más que pies, instrumentos de achicar, aquellos prodigios de agilidad causaban terror.

La kondiĉoj de la vadejoj malpliboniĝis posttagmeze : ĉar la fluoj fariĝadis ĉiam pli oftaj dum nia alproksimiĝo al Saltiko, la remistoj, alterne tuŝante la riverbordojn, simultane puŝadis la kanuon samtempe surirante unusalte sur ĝin, por ekpreni la stangojn; kaj tuj forlasante ilin transirinte la riveron, malhelpadis ke la fluego forportu nin, furioza lasinte eskapi kaptaĵon jam sian. Post ĉiu tiuspeca kriza momento, fariĝis necesa forigi el la kanuo la akvon enirintan en ĝin, operacio kiun tuj plenumadis la remistoj provante fari paŝon kaj retirante la antaŭigitan piedon al firma planko, per kio dume eliradis pluraj plum-siteloj6 da akvo. Tiaj movoj kaj gimnastikaj mirindaĵoj faritaj de Laŭreano stuporigis, kvankam li, danke al sia staturo, nur ĉirkaŭante sin per vito-branĉa girlando, estus povinta ŝajni la dio de la rivero; sed faritaj de Gregoro, kiu escepte de sia ĉiam rida vizaĝo, ŝajnis reprezenti la mallongigitan figuron de sia kamarado, kun siaj kruroj kiuj paŝante formadis preskaŭ unu “o”-n, kaj kies piedoj kurbiĝintaj enen estis, pli ol piedoj, ŝkopiloj, tiuj rapido-mirindaĵoj inspiradis teruron.

Pernoctamos aquel día en el Saltico, pobre y desapacible caserío a pesar del movimiento que le daban sus bodegas. Allí hay un obstáculo para la navegación, y es generalmente el término de viaje de los bogas que vienen del Puerto, así como los que subían del Saltico llegaban solamente al Salto, y a este punto, los que bajaban diariamente de Juntas.

Ni pasigis tiun nokton en Saltiko, vilaĝeto povra kaj malagrabla spite al la vendo-aktivado kiun al ĝi donadis ĝiaj vendejoj. Tie troviĝas obstaklo por la navigado, kaj ĝi estas ĝenerale la fino de la vojaĝo de la remistoj kiuj venas de la Haveno (de Bŭenaventura), kiel ankaŭ tiuj kiuj suriradis de Saltiko nur atingis la Salton (kaskado), kaj tiuloke, tiuj kiuj subiradis ĉiutage de Juntas.

La misma tarde arrastraron mis bogas por tierra la canoa, ya sin rancho, para ponerla en la playa donde debía embarcarme al día siguiente. Del Saltico al Salto, los peligros del viaje salieron de la esfera de toda ponderación.

La saman posttagmezon miaj remistoj trenis tere la kanuon, jam senigitan je la ŝedo, por lokigi ĝin sur la plaĝon kie mi denove devis enŝipiĝi la postan tagon. De Saltiko ĝis la Salto, la danĝeroj de la vojaĝo eliris el la sfero de ĉiu mezuro.

En el Salto hubo de repetirse el arrastramiento de la canoa para vencer el último obstáculo que allí merece el honor de tal nombre.

Ĉe la Salto oni devis ripeti la trenadon de la kanuo por venki la lastan obstaklon kiu tie meritas la honoron de tia nomo.

Los bosques iban teniendo, a medida que nos alejábamos de la costa, toda aquella majestad, galanura, diversidad de tintas y abundancia de aromas que hacen de las selvas del interior un conjunto indescriptible. Mas el reino vegetal imperaba casi solo: oíase de tarde en tarde y a lo lejos el canto del paují^{[Piednoto 1]}; muy rara pareja de panchanas^{[Piednoto 2]}atravesaba a veces por encima de las montañas casi perpendiculares que encajonaban la vega; y alguna pri­mavera^{[Piednoto 3]} volaba furtivamente bajo las bóvedas oscuras, formadas por los guabos apiñados o por los cañaverales, chontas^{[Piednoto 4]}, nacederos^{[Piednoto 5]} y chíperos, sobre los cuales mecían las guaduas sus arqueados plumajes. El martín-pescador, única ave acuática habitadora de aquellas riberas, rozaba por rareza los remansos con sus alas, o se hundía en ellos para sacar en el pico algún pececillo pla­teado.

La arbaroj atingantis, dum ni malproksimiĝadis de la marbordo, tiun tutan majeston, riĉecon, diversecon de koloroj kaj abundon de aromoj kiuj igas la internajn ĝangalojn nepriskribebla ensemblo. Sed la vegetala regno regis preskaŭ sola: aŭdiĝis de tempo al tempo kaj malproksime la kanton de la paují^{[Piednoto 6]}; tre malofta paro de panchanoj^{[Piednoto 7]} kelkfoje traflugadis super la montoj preskaŭ perpendikularaj kiuj enkanjonigas la valon; kaj iu pri­mavera^{[Piednoto 8]} kaŝe flugadis sub la obskuraj volboj faritaj de la densaj guaboj aŭ de la kanejoj, ĉontaj^{[Piednoto 9]}, nacederos^{[Piednoto 10]} kaj ĉiperoj, sur kiuj la guadvoj agitis siajn kurbajn plumarojn. La alciono, nura akva birdo loĝanto de tiuj riverbordoj, tuŝetis malofte la fludormejojn per siaj flugiloj, aŭ sinkis en ilin por eltiri en la beko kelkajn arĝentkolorajn fiŝetojn.

Desde el Saltico encontramos mayor número de canoas bajando, y las más capaces de ellas tendrían ocho varas^{[Piednoto 11]} de largo, y escasamente una de ancho.

Ek de Saltiko ni renkontis pli grandan nombron de subirantaj kanuoj, kaj la plej grandaj el ili eble longis ok ulnojn^{[Piednoto 12]}, kaj apenaŭ larĝis unu.

El par de bogas que manejaban cada canoa, balanceándose y achicando incesantemente el delantero, el de la popa sentado a veces, tranquilos siem­pre, apenas divisados al descender por en medio de los chorros de una re­vuelta lejana, desaparecían en ella y pasaban muy luego velozmente por cerca de nosotros, para volver a verse abajo y distantes ya, como corriendo sobre las espumas.

La paro de remistoj kiuj regis ĉiun kanuon, dum la antaŭa balanciĝadis kaj senĉese ŝkopadis, kaj tiu ĉe la pobo kelkfoje sidadis, ĉiam trankvilaj, ĵus ekviditaj meze de la ŝprucoj de iu malproksima akvokirliĝo, malaperadis en ĝi kaj pasadis tre poste rapide proksime al ni, por denove vidiĝi sube kaj jam fore, kvazaŭ kurante sur la ŝaŭmoj.

Los peñascos escarpados de La Víbora, Delfina con su limpio riachuelo, que brotando del corazón de las montañas parece que mezcla después tímida­mente sus corrientes con las impetuosas del Dagua, y el derrumbo del Arra­yán, fueron quedando a la izquierda. Allí hubo necesidad de hacer alto para conseguir una palanca, pues Laureán acababa de romper su último repuesto. Hacía una hora que un aguacero nutrido nos acompañaba, y el río empe­zaba a traer cintas de espumas y algunas malezas menudas.

La krutaj rokoj de La Vipuro, Delfina kun sia pura rivereto, kiu ŝprucante el la koro de la montoj ŝajnas poste miksi timide siajn fluetojn kun la impetaj fluegoj de la Dagva, kaj la profundaĵo de la Arra­yán, laŭvice restis maldekstre. Tie fariĝis necesa halti por trovi unu stangon, ĉar Laŭreano ĵus estis rompinta sian lastan anstataŭan pecon. De post unu horo akompanadis nin densa pluvego, kaj la rivero ekportadis ŝaŭmajn ondojn kaj kelkajn malgrandajn veprejojn.

—La niña tá celosa —dijo Cortico cuando arrimamos a la playa.

—La junulino estas ĵaluza —diris Kortiko kiam ni alproksimiĝis al la plaĝo.

Creí que se refería a una música tristísima y como ahogada, que parecía venir de la choza vecina.

Mi pensis ke li aludas al iu muziko tristega kaj kvazaŭ sufokita, kiu ŝajnis veni de la apuda kabano.

—¿Qué niña es ésa? —le pregunté.

—Kiu estas tiu infanino? —mi demandis al li.

—Pue Pepita, mi amo.

—Nu, Pepita, mia mastro.

Entonces caí en la cuenta de que se refería al hermoso río de ese nombre que se une al Dagua abajo del pueblo de Juntas.

Tiam mi konstatis ke li aludas al la belega rivero tiunoma kiu kuniĝas kun la Dagva malsupre de la vilaĝo Juntas. —¿Por qué está celosa?

—Kial ĝi ĵaluzas?

—¿No ve su mercé lo que baja?

—Ĉu via moŝto ne vidas tion kio malsupreniras?

—No.

—Ne.

—La creciente.

—La river-altiĝo.

—¿Y por qué no es Dagua el celoso? Ella es muy linda y mejor que él.

—Kaj kial ne estas Dagva la ĵaluza? Ĝi estas tre bela kaj pli bona ol tiu.

Gregorio se rio antes de responderme:

Gregoro ekridis antaŭ ol respondi al mi:

—Dagua tiene mal genio. Creciente de Pepita e, porque el río no baja amarillo.

— Dagva havas malbonan karakteron. Estas altiĝo de Pepita, ĉar la rivero ne fluas suben flava.

Subí al rancho mientras los bogas hacían sus prevenciones, deseosos de ver qué instrumento tocaban allí: era una marimba, pequeño teclado de chontas sobre tarros de guadua alineados de mayor a menor, y que se hace sonar con bolillos pequeños aforrados en vaqueta.

Mi subiris al la kabano dum la remistoj faradis siajn preparojn, dezirantaj vidi kiun instrumenton oni estas ludantaj tie: temis pri iu marimbo, eta klavaro el ĉontoj sur potoj el guadvo vicigitaj de pli granda al malpli granda, kaj kiun oni ludas per malgrandaj bulbastonetoj kovritaj per bovo-ledo.

Una vez conseguida la palanca y llenada la condición indispensable de que fuese de biguare^{[Piednoto 13]} o cuero-negro^{[Piednoto 14]}, continuamos subiendo con mejor tiempo ya y sin que los celos de Pepita se hiciesen importunos.

Tuj post kiam ni havigis al ni la stangon kaj plenuminte la necesan kondiĉon ke ĝi konsistu el biguare^{[Piednoto 15]} aŭ nigra-ledo^{[Piednoto 16]}, ni daŭrigis surirante jam per pli bona tempo kaj sen ke la ĵaluzoj de Pepita fariĝu ĝenaj.

Los bogas, estimulados por Lorenzo y la gratificación que les tenía yo prometida por su buen manejo, se esforzaron a fin de hacerme llegar de día a Juntas. Poco después dejamos a la derecha la campiñita de Sombrerillos, cuyo verdor contrasta con la aspereza de las montañas que la sombrean hacia el Sur. Eran las cuatro de la tarde cuando pasamos al pie de los agrios pe­ñascos de Media-luna. Salimos poco después del temible Credo; y por fin dimos dichoso término a la inverosímil navegación saltando a una playa de Juntas.

La remistoj, stimulitaj de Laŭrenco kaj la rekompenco kiun mi estis promesinta al ili pro ilia bona konduto, klopodis alvenigi min dumtage al Juntas. Post mallonge ni lasis dekstre la etan kamparon de Sombrerillos, kies verdo kontrastas kun la kruteco de la montoj kiuj ĝin ombras direkte al la Sudo. Estis la kvara posttagmeze kiam ni pasis ĉepiede de la akraj rokoj de Medja-luna. Iom poste ni eliris el la timinda Kredo; kaj fine feliĉe kompletigis la neverŝajnan navigadon elŝipiĝante sur iun plaĝon de Juntas.

El amigo D***, antiguo dependiente de mi padre, me estaba esperando, avisado por el correísta que nos dio alcance en San Cipriano, de que yo debía llegar aquella tarde. Me condujo a su casa, en donde fui a esperar a Lorenzo y a los bogas. Estos quedaron muy contentos con "mi persona", como decía Gregorio. Debían madrugar al día siguiente, y se despidieron de mí de la manera más cordial y deseándome salud, después de apurar dos copas de coñac y de haberme recibido una carta para el Administrador.

La amiko D***, iama dungito de mia patro, estis atendanta min, avertite de la poŝtisto kiu estis atinginta nin en Sankta Cipriano, ke mi devontis alveni tiun posttagmeze. Li kondukis min al sia hejmo, kien mi iris atendi Laŭrencon kaj la remistojn. Ĉi tiuj fariĝis tre kontentaj kun “mia persono”, kiel diradis Gregoro. Ili devis leviĝi tre frue la postan tagon, kaj adiaŭis min plej kore kaj dezirante al mi sanon, englutinte du glasojn da konjako kaj ricevinte de mi unu leteron por la Administranto.

---

1. Paují (también Paujíl): Nombre vulgar de Pauxi pauxi, ave de la familia crácidos, especie de pavo salvaje.
2. Panchana: Nombre vulgar de Pionus menstreus, especie de lora.
3. Primavera (también Avoceta): Nombre vulgar de Recurvirostra aboceta, ave de la Familia Recurvirróstridos.
4. Chonta: Palmera cuya madera dura y oscura se usa para hacer bastones y objetos de adorno.
5. Nacedero (también Cajeto): Nombre vulgar de Trichantera gigantea, árbol de la Familia Trichantera gigantea, Su corteza es medicinal.
6. Paují (ankaŭ Paujíl): Nomo vulgara de Paŭi paŭi, birdo de la familio Kracidoj, speco de sovaĝa pavo.
7. Panĉano: Nomo vulgara de Pionus menstreus, speco de papago.
8. Primavera: Nomo vulgara de Recurvirostra aboceta, birdo de la Familio Recurvirróstridos.
9. Ĉonta: Palmarbo kies ligno malmola kaj obskura estas utiligata por fari bastonojn kaj ornamajn objektojn.
10. Nacedero (ankaŭ Kajeto): Nomo vulgara de Trichantera gigantea, arbo de la Familio Trichantera gigantea. Ĝia ŝelo estas kuraca.
11. Vara: Medida de longitud equivalente a 83,5 cm. y 9 décimas.
12. Ulno: Longo-mezuro ekvivalenta al 83,5 cm. kaj 9/10..
13. Biguare: Arbol de madera aceitosa y fibra densa.
14. Cuero negro: árbol de madera oscura y muy dura.
15. Biguare: Arbo je ligno oleoza kaj densa fibro.
16. Nigra-ledo: Arbo je ligno obskura kaj tre malmola.