Maria/Ĉapitro LXII

by Jorge Isaacs

Ĉapitro LXI

Indekso : Maria de Jorge Isaacs Tradukita de Andrés Turrisi, Detlef Karthaus kaj Ruben' Torres Ĉapitro LXII

Ĉapitro LXIII

Tradukata ekde 2005.

LXII

Tres semanas habían corrido desde mi regreso, durante las cuales me de­tuvieron a su lado Emma y mi madre, aconsejadas por el médico y discul­pando su tenacidad con el mal estado de mi salud.

Tri semajnoj estis pasintaj de post mia reveno, dum kiuj min retenis siaflanke Emma kaj mia patrino, instigataj de la kuracisto kiu pravigis ilian persiston per la malbona stato de mia sano.

¡Los días y las noches de dos meses habían pasado sobre su tumba y mis labios no habían murmurado una oración sobre ella! Sentíame aún sin la fuerza necesaria para visitar la abandonada mansión de nuestros amores, para mirar ese sepulcro que a mis ojos la escondía y la negaba a mis brazos. Pero en aquellos sitios debía esperarme ella: allí estaban los tristes presentes de su despedida para mí, que no había volado a recibir su último adiós y su primer beso antes que la muerte helara sus labios.

La tagoj kaj la noktoj de du monatoj estis forpasintaj sur ŝia tombo kaj miaj lipoj ne estis flustrintaj unu solan preĝon sur ĝi! Mi sentis min ankoraŭ sen la forto necesa por viziti la forlasitan domon de niaj am-implikoj, por rigardi tiun tombon kiu kaŝadis ŝin al miaj okuloj kaj ŝin rifuzadis al miaj brakoj. Sed en tiuj lokoj ŝi devis atendi min: tie estis la tristaj donacoj de ŝia adiaŭo por mi, kiu ne estis fluginta ricevi ŝian lastan saluton kaj ŝian unuan kison antaŭ ol la morto frostigu ŝiajn lipojn.

Emma fue exprimiendo lentamente en mi corazón toda la amargura de las postreras confidencias de María para mí. Así, recomendada para romper el dique de mis lágrimas, no tuvo más tarde cómo enjugarlas, y mezclando las suyas a las mías pasaron esas horas dolorosas y lentas.

Iom post iom Emma elspiradis en mian koron la tutan amarecon de la lastaj konfidencoj de Maria por mi. Tiel, konsilita por rompi la digon de miaj larmoj, ŝi ne kapablis poste sekigi ilin, kaj miksiĝante la siaj kun la miaj, lante forfluis tiuj horoj dolorigaj.

En la mañana que siguió a la tarde en que María me escribió su última carta, Emma, después de haberla buscado inútilmente en su alcoba, la halló sentada en el banco de piedra del jardín: dejábase ver lo que había llorado: sus ojos fijos en la corriente y agrandados por la sombra que los circundaba, humedecían aún con algunas lágrimas despaciosas aquellas mejillas pálidas y enflaquecidas, antes tan llenas de gracia y lozanía: exhalaba sollozos ya dé­biles, ecos de otros en que su dolor se había desahogado.

La matenon post la vespero dum kiu Maria skribis al mi sian lastan leteron, vane serĉinte ŝin en ŝia dormoĉambro, Emma ŝin trovis sidanta sur la ŝtona benko de la ĝardeno: videblis kiom ŝi estis plorinta: ŝiaj okuloj fiksitaj sur la akvo-fluo kaj pligrandigitaj de la ombro kiu ilin ĉirkaŭadis, ankoraŭ humidigadis per kelkaj senurĝaj larmoj tiujn palajn kaj minciĝintajn vangojn, antaŭe tiel plenajn de ĉarmo kaj freŝeco: ŝi elspiradis plor-singultojn jam feblajn, eĥojn de aliaj per kiuj ŝia doloro estis elverŝiĝinta.

—¿Por qué has venido sola hoy? —le preguntó Emma abrazándola—: yo quería acompañarte como ayer.

—Kial vi venis sola hodiaŭ? —demandis Emma brakumante ŝin.

—Sí —le respondió—; lo sabía; pero deseaba venir sola: creía que ten­dría fuerzas. Ayúdame a andar.

—Jes — ŝi respondis—; mi sciis; sed mi deziris veni sola: mi kredis ke mi havus sufiĉajn fortojn. Helpu min promeni.

Se apoyó en el brazo de Emma y se dirigió al rosal de enfrente a mi ventana. Luego que estuvieron cerca de él, María lo contempló casi son­riente, y quitándole las dos rosas más frescas, dijo:

Ŝi apogis sin sur la brakon de Emma kaj sin direktis al la rozujo fronte al mia fenestro. Jam proksime al ĝi, Maria ĝin kontemplis kvazaŭ ridetanta, kaj forprenante de ĝi la du rozojn plej freŝajn, diris:

—Tal vez serán las últimas. Mira cuántos botones tiene: tú le pondrás a la Virgen los más hermosos que vayan abriendo.

—Eble ili estos la lastaj: vidu kiom da burĝonoj ĝi havas: vi metos antaŭ la Virgulinon la plej belajn kiuj vice malfermiĝos.

Acercando a su mejilla la rama más florecida, añadió:

Proksimigante al sia vango la branĉon plej flor-havan, ŝi aldonis:

—¡Adiós, rosal mío, emblema querido de su constancia! Tú le dirás que lo cuidé mientras pude—dijo volviéndose a Emma, que lloraba con ella.

—Adiaŭ, rozujo mia, amata simbolo de lia konstanteco. Vi diros al li ke mi flegis ĝin ĝis kiam mi povis— ŝi diris turnante sin al Emma, kiu ploradis kun ŝi.

Mi hermana quiso sacarla del jardín diciéndole:

Mia fratino volis eligi ŝin el la ĝardeno dirante al ŝi:

—¿Por qué te entristeces así? ¿No ha convenido papá en demorar nues­tro viaje? Volveremos todos los días. ¿No es verdad que te sientes mejor?

—Kial vi tiel malĝojiĝas? Ĉu pacjo ne aranĝis prokrasti nian vojaĝon? Ni revenos ĉi tien ĉiutage. Ĉu ne veras ke vi sentas vin pli bone?

—Estémonos todavía aquí— le respondió acercándose lentamente a la ventana de mi cuarto: la estuvo mirando olvidada de Emma, y se inclinó después a desprender todas las azucenas de su mata predilecta, diciendo a mi hermana—: Dile que nunca dejó de florecer. Ahora sí vámonos.

—Restu ni ankoraŭ ĉi tie— ŝi respondis alproksimiĝante malrapide al la fenestro de mia ĉambro: ŝi longe rigardis ĝin forgesita pri Emma, kaj kliniĝis poste por depreni ĉiujn liliojn de sia preferata planto, dirante al mia fratino—: Diru al li ke ĝi neniam ĉesis floradi. Jes, nun iru ni.

Volvió a detenerse en la orilla del arroyo, y mirando en torno suyo apoyó la frente en el seno de Emma murmurando;

Ŝi denove haltis ĉeborde de la rojo, kaj rigardante ĉirkaŭ si apogis la frunton sur la bruston de Emma murmurante:

— ¡Yo no quiero morirme sin volver a verlo aquí!

—Mi ne volas morti sen revidi lin ĉi tie!.

Durante el día se la vio más triste y silenciosa que de costumbre. Por la tarde estuvo en mi cuarto y dejó en el florero, unidas con algunas hebras de sus cabellos, las azucenas que había cogido por la mañana; y allí fue Emma a buscarla cuando ya había oscurecido. Estaba de codos en la ven­tana, y los bucles desordenados de la cabellera casi le ocultaban el rostro.

Dum la tago ŝi sin montris pli malgaja kaj silenta ol kutime. Posttagmeze ŝi iris en mian ĉambron kaj lasis en la florvazon, kunigitaj per kelkaj siaj kap-haroj, la liliojn kiujn ŝi estis kolektinta dum la mateno; kaj tien iris Emma serĉi ŝin kiam jam estis mallume. Ŝi estis kubute apogita sur la fenestro, kaj la malordaj harbukloj preskaŭ kaŝadis ŝian vizaĝon.

—María —le dijo Emma después de haberla mirado en silencio unos mo­mentos—, ¿no te hará mal este viento de la noche?

Rigardinte ŝin silente dum kelkaj momentoj, Emma diris —Maria, ĉu ne faros nocon al vi tiu ĉi nokta vento?

Ella, sorprendida al principio, le respondió tomándole una mano, atra­yéndola a sí y haciendo que se sentase a su lado en el sofá:

Ŝi, komence surprizita, respondis prenante al ŝi unu manon, altirante ŝin al si kaj sidigante ŝin siaflanke sur la sofon:

—Ya nada puede hacerme mal.

—Jam nenio povas noci al mi.

—¿No quieres que vayamos al oratorio?

—Ĉu vi ne volas ke ni iru al la kapelo?

—Ahora no: deseo estarme aquí todavía; tengo que decirte tantas cosas...

—Nun ne: mi deziras resti ankoraŭ ĉi tie: mi havas multajn aferojn por diri al vi...

—¿No hay tiempo para que me las digas en otra parte? Tú, tan obe­diente a las prescripciones del doctor, vas así a hacer infructuosos todos sus cuidados y los nuestros: hace dos días que no eres ya dócil como antes.

Ĉu ne estos tempo por ke vi diru ilin al mi aliloke? Vi, tiom responda al la preskriboj de la doktoro, ĉimaniere vanigos ĉiujn liajn zorgojn kaj la niajn: ĉi lastajn du tagojn vi ne estis tiel obeema kiel antaŭe.

—Es que no saben que voy a morirme —respondió abrazando a Emma y sollozando contra su pecho.

—Okazas, ke ili ne scias ke mi estas mortonta —ŝi respondis brakumante Emma-n kaj plor-singultante kontraŭ ŝia brusto.

—¿Morirte?, ¿morirte cuando Efraín va a llegar?...

—Mortonta?, mortonta kiam Efraino jam alvenas?...

—Sin verlo otra vez, sin decirle... morirme sin poderlo esperar. Esto es espantoso —agregó estremeciéndose después de una pausa—; pero es cierto: nunca los síntomas del acceso han sido como los que estoy sintiendo. Yo necesito que lo sepas todo antes que me sea imposible decírtelo. Oye: quiero dejarle cuanto yo poseo y le ha sido amable. Pondrás en el cofrecito en que tengo sus cartas y las flores secas, este guardapelo donde están sus cabellos y los de mi madre; esta sortija que me puso en vísperas de su viaje; y en mi delantal azul envolverás mis trenzas... —Sen vidi lin unu plian fojon, sen diri al li... morti sen povi atendi lin. Tio ĉi estas horora —ŝi aldonis skuiĝante post paŭzo—; sed estas vero: neniam la simptomoj de la atako estis kiaj tiu kiujn mi nun sentas. Mi bezonegas ke vi sciu ĉion antaŭ ol fariĝu neebla ĝin diri al vi. Aŭskultu: mi volas lasi al li kiom mi havas kaj li ŝatis. Vi enmetos en la kofreton en kiu mi gardas liajn leterojn kaj la florojn sekajn, ĉi tiun harujon en kiu troviĝas liaj kap-haroj kaj tiuj de mia patrino; ĉi tiun ringon kiun li alfingrigis al mi antaŭ la tago de sia forvojaĝo; kaj en mian bluan antaŭtukon vi envolvos miajn harplektaĵojn...

—No te aflijas así —con­tinuó acercando su mejilla fría a la de mi hermana—: yo no podría ya ser su esposa... Dios quiere librarlo del dolor de hallarme como estoy, del trance de verme expirar. ¡Ay!, yo podría morirme conforme dándole mi último adiós. Estréchalo por mí en tus brazos y dile que en vano luché por no aban­donarlo... que me espantaba más su soledad que la muerte misma, y...

—Ne afliktiĝu tiamaniere —ŝi daŭrigis alproksimigante sian vangon al tiu de mia fratino—: mi jam ne povus esti lia edzino... Dio volas liberigi lin de la doloro trovi min tia kia mi troviĝas, de la angoro vidi min forpasi. Ha!, mi povus morti pace donante al li mian lastan adiaŭon. Premu lin por mi en viajn brakojn kaj diru a li ke vane mi luktadis por ne forlasi lin... ke pli teruradis min lia soleco ol la morto mem, kaj...

María dejó de hablar y temblaba en los brazos de Emma; cubrióla ésta de besos y sus labios la hallaron yerta: llamóla y no respondió; dio voces y ocurrieron en su aŭilio.

Maria ĉesis paroli kaj restis tremanta inter la brakoj de Emma; ĉi lasta kovris ŝin per kisoj kaj ties lipoj trovis ŝin rigida: vokis ŝin kaj ŝi ne respondis; kriis kaj la ceteraj alkuris helpe a ŝi.

Todos los esfuerzos del médico fueron infructuosos para volverla del acceso, y en la mañana del siguiente día se declaró impotente para salvarla.

Ĉiuj klopodoj de la kuracisto rezultis vanaj por eltiri ŝin el la atako, kaj matene la postan tagon li sin deklaris senpova savi ŝin.

El anciano cura de la parroquia ocurrió a las doce al llamamiento que se le hizo.

Vokite, la maljuna pastro de la paroko alkuris je la dekdua.

Frente al lecho de María se colocó, en una mesa adornada con las más bellas flores del jardín, el crucifijo del oratorio, y lo alumbraban dos cirios benditos. De rodillas ante aquel altar humilde y perfumado, oró el sacerdote durante una hora; y al levantarse, le entregó uno de los cirios a mi padre y otro a Mayn para acercarse con ellos al lecho de la moribunda. Mi madre y mis hermanas, Luisa, sus hijas y algunas esclavas se arrodillaron para pre­senciar la ceremonia. El ministro pronunció estas palabras al oído de María:

Fronte al la lito de Maria oni lokigis, sur tablon ornamitan per la plej belaj floroj de la ĝardeno, la krucifikson de la kapelo, kaj ĝin lumigadis du benitaj kandeloj. Surgenue antaŭ tiu humila kaj perfuma altaro, preĝis la sacerdoto dum unu horo; kaj leviĝante, li enmanigis unu el la kandeloj al mia patro kaj la alian al Mayn por alproksimiĝi kun ili al la lito de la mortantino. Mia patrino kaj miaj fratinoj, Luiza, ties filinoj kaj kelkaj servistinoj genuiĝis por ĉeesti la ceremonion. La ministro prononcis ĉi tiujn vortojn ĉe la oreloj de Maria:

—Hija mía, Dios viene a visitarte: ¿quieres recibirlo?

—Filino mia, Dio venas viziti vin: ĉu vi deziras akcepti Lin?

Ella continuó muda e inmóvil como si durmiese profundamente. El sacerdote miró a Mayn, quien, comprendiendo al instante esa mirada, tomó el pulso a María, diciendo en seguida en voz baja:

Ŝi daŭrigis muta kaj senmova kvazaŭ ŝi dormus profunde. La sacerdoto rigardis al Mayn, kiu, tuj kompreninte tiun rigardon, palpis la pulson de Maria, sekve dirante laŭtvoĉe:

—Cuatro horas lo menos.

Almenaŭ kvar horojn.

El sacerdote la bendijo y la ungió. Los sollozos de mi madre, mis herma­nas y las hijas del montañés acompañaron la oración.

La sacerdoto benis kaj sankt-oleis ŝin. La singultoj de mia patrino, miaj fratinoj kaj la filinoj de la montarano akompanis la preĝon:

Una hora después de la ceremonia, Juan se había acercado al lecho y se empinaba para alcanzar a ver a María, llorando porque no lo subían. To­mólo mi madre en sus brazos y lo sentó en el lecho.

Unu horon post la ceremonio, Johano estis alproksimiĝinta al la lito kaj starigadis sin sur la pied-pintoj por sukcesi vidi Maria-n, plorante ĉar oni ne levadis lin. Mia patrino prenis lin inter siajn brakojn kaj sidigis lin sur la lito.

—¿Está dormida, no? —preguntó el inocente reclinando la cabeza en el mismo almohadón en que descansaba la de María, y tomándole en sus manitas una de las trenzas como lo acostumbraba para dormirse.

—Ŝi estas dormanta, ĉu ne? —demandis la inocenta klinante la kapon sur la saman kusenon sur kiu kuŝadis tiu de Maria, kaj prenante en siajn manetojn unu el la plektoj kiel li kutimis por endormiĝi.

Mi padre interrumpió esa escena que agotaba las fuerzas de mi madre y que los asistentes presenciaban contristados.

Mia patro interrompis tiun scenon kiu elĉerpigadis la fortojn de mia patrino kaj kiun la ĉeestantoj partoprenadis afliktitaj.

A las cinco de la tarde, Mayn, que permanecía a la cabecera pulsando constantemente a María, se puso en pie, y sus ojos humedecidos dejaron comprender a mi padre que había terminado la agonía. Sus sollozos hicieron que Emma y mi madre se precipitasen sobre el lecho. Estaba como dormida; pero dormida para siempre... ¡muerta!, ¡sin que mis labios hubiesen aspi­rado su postrer aliento, sin que mis oídos hubiesen escuchado su último adiós, sin que algunas de tantas lágrimas vertidas por mí después sobre su sepulcro, hubiesen caído sobre su frente!

Je la kvina postttagmeze Mayn, kiu restis ĉe la lit-kapo senĉese palpante la pulson de Maria, ekstaris, kaj liaj humidaj okuloj lasis kompreni al mia patro ke estis finiĝinta la agonio. Liaj singultoj igis Emma-n kaj mian patrinon sin ĵeti sur la liton. Ŝi statis kvazau ŝi dormus; sed por ĉiam... mortinta!, sen ke miaj lipoj estu enspirintaj ŝian lastan spiron, sen ke miaj oreloj estu aŭdintaj ŝian lastan adiaŭon, sen ke iuj el tiomaj larmoj poste verŝitaj de mi sur ŝian tombon estu falintaj sur ŝian frunton!

Cuando mi madre se convenció de que María había muerto, ante su cadáver, bañado de la luz de los arreboles de la tarde que penetraba en la estancia por una ventana que acababan de abrir, exclamó con voz enronque­cida por el llanto, besando una de esas manos ya fría e insensible:

Kiam mia patrino konvinkiĝis ke Maria estis mortinta, antaŭ ŝia kadavro, banata de la lumaj ĉiel-ruĝoj de la vespero kiu enpenetris en la ĉambron tra unu fenestro kiun oni estis ĵus malferminta, ŝi ekkriis per voĉo raŭka pro la plorado, kisante unu el tiuj manoj jam malvarma kaj nesensiva:

— ¡María!... ¡hija de mi corazón!... ¿por qué nos dejas así?... ¡Ay!, ya nunca más podrás oírme... ¿Qué responderé a mi hijo cuando me pre­gunte por ti? ¿Qué hará, Dios mío?... ¡Muerta!, ¡muerta sin haber exha­lado una queja!

—Maria! Mia kor-filino!... kial vi lasas nin tiamaniere?... Ha! jam neniam plu vi povos aŭdi min... Kion mi respondos al mia filo kiam li demandos pri vi? Kion li faros, mia Dio?... Mortinta!, mortinta elbuŝiginte eĉ ne ununuran plendon!

Ya en el oratorio, sobre una mesa enlutada, vestida de gro blanco y recostada en el ataúd, mostraba en su rostro algo de sublime resignación. La luz de los cirios brillando en su frente tersa y sobre sus anchos párpados, proyectaba la sombra de las pestañas sobre las mejillas; aquellos labios pá­lidos parecían haberse helado cuando intentaban sonreír; podía creerse que alentaba aún. Sombreábanle la garganta las trenzas medio envueltas en una toca de gasa blanca, y entre las manos, descansándole sobre el pecho, soste­nía un crucifijo.

Jam en la kapelo, sur tablo funebre kovrita, vestita per blanka silko-tolaĵo kaj kuŝante en la ĉerko, ŝi montradis sur sia vizaĝo ian subliman rezignacion. La lumo de la kandeloj brilanta sur ŝia frunto kaj sur ŝiaj vastaj palpebroj, ĵetadis la ombron de la okulharoj sur la vangojn; tiuj palidaj lipoj ŝajnis frostiĝinti kiam ili klopodis rideti; oni povis pensi ke ŝi ankoraŭ spiras. Ombradis ŝian gorĝon la plektoj duon-envolvitaj en vualon el blanka gazo, kaj inter la manoj, kuŝanta sur sia brusto, ŝi tenis krucifikson.

Así la vio Emma a las tres de la madrugada, al acercarse a cumplir el más terrible encargo de María.

Tia ŝin vidis Emma frumatene je la tria, proksima plenumi la plej teruran komision de Maria.

El sacerdote estaba orando de rodillas al pie del ataúd. La brisa de la noche, perfumada de rosas y azahares, agitaba las llamas de los cirios, gas­tados ya.

La sacerdoto preĝadis surgenue ĉepiede de la ĉerko. La brizo de la nokto, parfuma je rozoj kaj oranĝ-floroj, movetigadis la flamojn de la kandeloj, jam elĉerpitaj.

—"Creí, decíame Emma, que al cortar la primera trenza iba a mirarme tan dulcemente como solía si reclinada la cabeza en mi falda, le peinaba yo los cabellos. Póselas al pie de la imagen de la Virgen y por última vez le besé las mejillas... Cuando desperté dos horas después... ¡ya no estaba allí!"

—“Mi pensis, diradis al mi Emma, ke dum mi tondis la unuan plekton ŝi rigardus min tiel dolĉe kiel ŝi kutimis kiam mi kombis la hararon al ŝia kapo apoge klinita sur mian jupon. Mi metis ilin antaŭ la bildon de la Virgulino kaj lastfoje mi kisis ŝiajn vangojn... Kiam mi vekiĝis du horojn poste... ŝi jam ne estis tie!”

Braulio, José y cuatro peones más condujeron al pueblo el cadáver, cru­zando esas llanuras y descansando bajo aquellos bosques por donde en una mañana feliz, pasó María a mi lado amante y amada, el día del matrimonio de Tránsito. Mi padre y el cura seguían paso ante paso el humilde convoy... ¡ay de mí!, ¡humilde y silencioso como el de Nay!

Braŭlio, Jozefo kaj kvar pliaj laboristoj portis la kadavron al la vilaĝo, trairante tiujn ebenaĵojn kaj ripozante sub tiuj arbaroj tra kiuj, iun feliĉan matenon, paŝis Maria miaflanke amanta kaj amata, la tagon de la edziniĝo de Transito. Mia patro kaj la pastro postiris paŝo post paŝo la humilan konvojon... ho, humila kaj silenta kia tiu de Nay!

Mi padre regresó al mediodía lentamente y ya solo. Al apearse hizo es­fuerzos inútiles para sofocar los sollozos que lo ahogaban. Sentado en el salón, en medio de Emma y mi madre y rodeado de los niños que aguar­daban en vano sus caricias, dio rienda a su dolor, haciéndose necesario que mi madre procurase darle una conformidad que ella misma no podía tener.

Mia patro revenis tagmeze malrapide kaj jam sola. Deseliĝante li faris vanajn klopodojn sufoki la singultojn kiuj lin senspiradis. Sidante en la salono, inter Emma kaj mia patrino kaj ĉirkaŭita de la geinfanoj kiuj vane atendadis liajn karesojn, li senbridigis sian ĉagrenon, devigante mian patrinon inspiri al li rezignacion kiun ŝi mem ne povis havi.

—"Yo, decía él, yo autor de ese viaje maldecido, ¡la he muerto! Si Sa­lomón pudiera venir a pedirme su hija, ¿qué habría yo de decirle?... y Efraín... y Efraín... ¡Ah!, ¿para qué lo he llamado? ¿Así le cumpliré mis promesas?"

—“Mi, li diradis, mi la aŭtoro de tiu malbenita vojaĝo, mi mortigis ŝin! Se Salomono povus veni repreni sian filinon, kion mi devus diri al li?... kaj Efraino... kaj Efraino... Ha! por kio mi vokis lin? Ĉimaniere mi plenumos al li miajn promesojn?”

Aquella tarde dejaron la hacienda de la sierra para ir a pernoctar en la del valle, de donde debían emprender al día siguiente viaje a la ciudad.

Tiun posttagmezon ili forlasis la bienon por iri tranokti en tiu de la valo, de kie ili estis vojaĝontaj al la urbo la postan tagon.

Braulio y Tránsito convinieron en habitar la casa para cuidar de ella durante la ausencia de la familia.

Braŭljo kaj Transito konsentis okupi la domon por priatenti ĝin dum la foresto de la familio.